Lồng ghép các giải pháp ứng phó với biến đổi khí hậu và các thách thức an ninh nước vào kế hoạch quản lý vận hành hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất thuộc hệ thống thủy lợi Nam Thái Bình

Công tác quản lý vận hành hệ thống thủy lợi đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo hiệu quả hoạt động của hệ thống, tăng khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH). Thông thường quản lý vận hành hệ thống thủy lợi dựa vào bản kế hoạch/đề án thủy nông phục vụ sản xuất nông nghiệp do các công ty TNHH MTV Khai thác công trình thủy lợi (KTCTTL) lập theo vụ và hầu hết chưa xem xét đến việc lồng ghép các yếu tố BĐKH và an ninh nước (ANN). Do vậy, lồng ghép các giải pháp ứng phó với BĐKH và các thách thức ANN vào kế hoạch quản lý vận hành hệ thống thủy lợi sẽ chủ động ứng phó hiệu quả với BĐKH và thách thức ANN đang ngày càng gia tăng ở Việt Nam. Bài báo giới thiệu kết quả nghiên cứu thí điểm “lồng ghép Biến đổi khí hậu và an ninh nước vào kế hoạch quản lý vận hành hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất thuộc hệ thống thủy lợi Nam Thái Bình”. Kết quả đã xây dựng được Kế hoạch quản lý vận hành hệ thủy lợi trạm bơm Thống Nhất đã được lồng ghép BĐKH và ANN. Kế hoạch đã được triển khai năm 2016.

1. ĐẶT VẤN ĐỀ

Biến đổi khí hậu (BĐKH) đã và đang ngày càng tác động mạnh mẽ tới tất cả các lĩnh vực của Việt Nam, đặc biệt là lĩnh vực nông nghiệp. Theo dự báo, tác động của BĐKH sẽ làm giảm lượng mưa gây lên thiếu hụt nguồn nước làm mất an ninh nước. Để có thể huy động được nguồn lực và chủ động ứng phó hiệu quả với BĐKH trong lĩnh vực nông nghiệp và phát triển nông thôn, Bộ Nông nghiệp và PTNT đã ban hành Chỉ thị 809/CT-BNN-KHCN ngày 28/3/2011 về lồng ghép biến đổi khí hậu vào xây dựng, thực hiện chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, dự án, đề án phát triển ngành nông nghiệp và phát triển nông thôn, giai đoạn 2011-2015. Triển khai Chỉ thị đó, các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch, chương trình, dự án các lĩnh vực của ngành đã được xem xét lồng ghép BĐKH. Đối với lĩnh vực thủy lợi, BĐKH cũng đã được lồng ghép trong các chiến lược, kế hoạch, quy hoạch như quy hoạch thủy lợi, quy hoạch nước sạch và vệ sinh môi trường nông thôn, v.v…  

Hệ thống thủy lợi là cơ sở hạ tầng kỹ thuật của nền nông nghiệp có tưới. Nó chịu tác động mạnh mẽ bởi các yếu tố tự nhiên (nguồn nước, mưa, bốc hơi…) bên cạnh các yếu tố nhân tạo, là đối tượng rất nhạy cảm với sự biến đổi của các yếu tố khí tượng, khí hậu. Công tác quản lý vận hành hệ thống thủy lợi đóng vai trò rất quan trọng trong việc đảm bảo hiệu quả hoạt động của hệ thống, tăng khả năng thích ứng với BĐKH. Thông thường quản lý vận hành hệ thống thủy lợi dựa vào bản kế hoạch/đề án thủy nông phục vụ sản xuất nông nghiệp do các công ty TNHH MTV KTCTTL lập theo vụ và hầu hết chưa xem xét đến việc lồng ghép các yếu tố BĐKH và ANN.

Hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất thuộc hệ thống thuỷ lợi Nam Thái Bình nằm ở khu vực ven biển của tỉnh Thái Bình thuộc vùng đồng bằng sông Hồng, là nơi chịu tác động mạnh mẽ của BĐKH cũng như những thách thức về ANN. Thực tế cho thấy, trong các năm 2014-2016 là những năm hệ thống phải đối mặt với tình trạng hạn hán và xâm nhập mặn gay gắt nhất mà nguyên nhân là do tác động của hiện tượng Elnino làm thiếu hụt lượng mưa và mực nước biển đang có xu hướng tăng trong những năm gần đây. Cũng như các hệ thống thủy lợi khác, công tác quản lý vận hành hệ thống dựa vào Đề án thủy nông phục vụ sản xuất nông nghiệp [3, 4] do xí nghiệp KTCTTL Tiền Hải lập theo vụ. Những năm trước đây, mặc dù hệ thống đã đối mặt với tác động của BĐKH và các thách thức về an ninh nước, nhưng việc lồng ghép vấn đề này vào Đề án thủy nông vẫn chưa được triển khai. Do đó đã không chủ động ứng phó được với các hiện tượng thời tiết cực đoan do biến đổi khí hậu như hạn hán, mưa lũ, bão, v.v… Chính vì vậy, việc lồng ghép Biến đổi khí hậu và an ninh nước vào kế hoạch quản lý vận hành hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất thuộc hệ thống thủy lợi Nam Thái Bình” sẽ giúp xí nghiệp KTCTTL Tiền Hải chủ động ứng phó hiệu quả với BĐKH và thách thức ANN đang ngày càng gia tăng ở địa phương.

Bài báo giới thiệu kết quả nghiên cứu thí điểm “lồng ghép Biến đổi khí hậu và an ninh nước vào kế hoạch quản lý vận hành hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất thuộc hệ thống thủy lợi Nam Thái Bình” thực hiện từ năm 2014-2016 của dự án WACDEP Việt Nam thuộc chương trình Nước và Khí hậu Đông Nam Á (SEA-WACDEP).

2. KHU VỰC NGHIÊN CỨU VÀ PHƯƠNG PHÁP THỰC HIỆN

2.1. Khu vực nghiên cứu

2.1.1. Hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất

2.1.2. Tổ chức quản lý vận hành hệ thống

2.2. Phương pháp thực hiện

3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN

3.1. Tác động của BĐKH đến khu vực trạm bơm Thống Nhất

3.2. Tình trạng dễ bị tổn thương của BĐKH đối với hệ thống trạm bơm Thống Nhất

3.3. Lồng ghép BĐKH và ANN vào Kế hoạch quản lý vận hành hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất.

3.3.1. Kết quả lồng ghép BĐKH và an ninh nước vào kế hoạch quản lý quản lý vận hành hệ thống thủy lợi trạm bơm Thống Nhất.

3.3.2. Kết quả đánh giá thực hiện Kế hoạch vận hành tưới hệ thống trạm bơm Thống Nhất đã được lồng ghép  các vấn đề biến đổi khí hậu và an ninh nước

4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Tài liệu tiếng Việt:

[1]        Bộ Tài nguyên và Môi trường, Kịch bản biến đổi khí hậu và nước biển dâng cho Việt Nam, Hà Nội, 2012.

[2]        Sở Tài nguyên và Môi trường Thái Bình, 2012. Kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH tỉnh Thái Bình giai đoạn 2012-2015 và định hướng đến năm 2020.

[3]        Xí nghiệp KTCTTL Tiền Hải, Đề án công tác thủy nông phục vụ sản xuất nông nghiệp vụ xuân, vụ hè năm 2013, 2014, 2015, 2016.

[4]         Xí nghiệp KTCTTL Tiền Hải, Đề án công tác thủy nông phục vụ sản xuất nông nghiệp vụ mùa, vụ đông năm 2013, 2014, 2015, 2016. 

[5]        Xí nghiệp KTCTTL Tiền Hải, Kế hoạch Phương án điều hành tiêu úng vụ mùa năm 2016 huyện Tiền Hải.

[6]        Xí nghiệp KTCTTL Tiền Hải, Báo cáo Kết quả sản xuất kinh doanh năm 2015, phương hướng kế hoạch sản xuất kinh doanh năm 2016 tại hội nghị người lao động năm 2016.

[7]        UBND huyện Tiền Hải, Đề án phòng, chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn năm 2016.

[8]        Các báo cáo của dự án WACDEP Việt Nam.

[9]        Một số tài liệu khác thu thập từ các website.

Tài liệu nước ngoài:

[10]      ADB (2009) Mainstreaming Climate Change in ADB Operations: Climate Change Implementation Plan for the Pacific (2009-2015). Asian Development Bank, Manila, Philippines.

[11]      CARE (2010) Toolkit for Integrating Climate Change Adaptation into Development Projects.6.