Phú Thọ: Đa dạng các mô hình gìn giữ môi trường, phát triển du lịch cộng đồng

Những năm gần đây thông qua triển khai mô hình “thôn, xóm sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn” nên cảnh quan, chất lượng môi trường xóm Mỗ (xã Thung Nai, tỉnh Phú Thọ) ngày càng có nhiều khởi sắc, trở thành điểm du lịch cộng đồng thu hút sự quan tâm của du khách gần xa.

Xóm Mỗ: Sáng - Xanh - Sạch - Đẹp. (Ảnh: Nguyễn Sơn)

Nằm trong lòng thung lũng dưới chân núi Mỗ, bao quanh là những triền núi đá vôi, rừng tre và nương lúa, bản Giang Mỗ (xóm Mỗ), xã Thung Nai, tỉnh Phú Thọ (xã Bình Thanh, huyện Cao Phong, tỉnh Hoà Bình trước đây) là nơi cư trú của cộng đồng người Mường với không gian văn hóa, cảnh quan, nếp sống còn giữ nhiều nét đặc trưng.

Xóm hiện có khoảng 140 hộ dân sinh sống, trong đó điểm nổi bật là những ngôi nhà sàn cổ đặc trưng của đồng bào Mường vẫn được bảo tồn nguyên vẹn, cùng những lối đi quanh co, vườn cây ăn trái, khung cảnh bình yên, hài hòa với tự nhiên.

Cộng đồng làm chủ

Nhiệm vụ “Xây dựng mô hình thôn, xóm sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn cho đồng bào dân tộc Mường xóm Mỗ gắn với phát triển du lịch cộng đồng” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng Nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 do Viện Khoa học Thuỷ lợi Việt Nam chủ trì phối hợp cùng địa phương triển khai.

Thạc sĩ Phạm Chí Trung, Viện Khoa học Thuỷ lợi Việt Nam, Chủ nhiệm nhiệm vụ cho biết: “Mô hình không chỉ dừng ở chỉnh trang cảnh quan mà hướng đến tạo dựng nền tảng văn hóa-môi trường vững bền, từ đó tạo sinh kế mới, nâng cao thu nhập cho người dân thông qua du lịch cộng đồng. Vì vậy các giải pháp của nhiệm vụ được triển khai thực chất, lấy cộng đồng làm chủ, tuyên truyền giáo dục bảo vệ môi trường gắn với sinh hoạt văn hóa cho cộng đồng và khách du lịch; giảm áp lực rác thải thông qua hướng dẫn thu gom, phân loại, ứng dụng khoa học công nghệ để xử lý rác thải sinh hoạt hữu cơ tại hộ gia đình có khai thác homestay; xây dựng quy tắc ứng xử xanh trong cải tạo cảnh quan, giữ gìn không gian sinh hoạt và sản xuất; tổ chức dọn vệ sinh định kỳ, trồng cây và bảo vệ rừng có sự tham gia của người dân và du khách; khuyến khích sáng kiến bản địa trong khai thác du lịch dựa trên trải nghiệm văn hóa ít gây áp lực trực tiếp lên tài nguyên thiên nhiên…”.

Người dân xóm Mỗ tập trung trồng cây, xử lý vườn tạp. (Ảnh: NGUYỄN SƠN)

“Tham gia mô hình người dân hưởng lợi rất nhiều. Chúng tôi được tập huấn hướng dẫn bảo vệ cảnh quan môi trường, cách thức tổ chức điểm du lịch cộng đồng hiệu quả, được hướng dẫn làm men vi sinh IMO từ mật mía, chuối, cám gạo…để xử lý rác thải sinh hoạt hữu cơ tại hộ gia đình, được hỗ trợ thùng ủ…", chị Bùi Thị Chiều, Chủ cơ sở homestay Bảo Chiều, xóm Mỗ chia sẻ.

Cán bộ dự án hướng dẫn bà con tự tạo men vi sinh để ủ rác hữu cơ, xử lý nước thải sinh hoạt tại gia đình. (Ảnh: CHÍ TRUNG)

Lan tỏa ý thức môi trường

Giáo viên và học sinh Trường Trung học phổ thông Khoa học Giáo dục tham gia hoạt động "Chung tay cùng cộng đồng bảo vệ môi trường - cảnh quan" tại xóm Mỗ. (Ảnh: NGUYỄN SƠN)

Trong chuỗi hoạt động thực hiện nhiệm vụ, sự lan tỏa ý thức bảo vệ môi trường, tìm hiểu bản sắc văn hóa còn được triển khai thông qua các chương trình truyền thông, gắn kết cộng đồng với du khách, đặc biệt là thế hệ trẻ. Mới đây, các em học sinh, giáo viên và phụ huynh Trường Trung học phổ thông Khoa học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội đã trực tiếp cùng bà con xóm Mỗ làm sạch cảnh quan, trồng hoa, trồng cây; trải nghiệm lao động cộng đồng trên chính không gian văn hóa bản Mường; tìm hiểu đời sống truyền thống qua các hoạt động giao lưu văn hóa, múa sạp, thăm bếp Mường, trò chuyện cùng người dân địa phương. Kết thúc hoạt động, các em học sinh được trao chứng nhận “Chung tay cùng cộng đồng bảo vệ môi trường-cảnh quan”.

Các bạn học sinh tham gia cùng bà con xóm Mỗ đào hố, giải phân trồng cây, làm sạch cảnh quan môi trường. (Ảnh: NGUYỄN SƠN)

Cô giáo Trần Thị Dung, Giáo viên chủ nhiệm, lớp 10A4, Trường Trung học phổ thông Khoa học Giáo dục chia sẻ: “Hoạt động trải nghiệm không chỉ giúp khơi gợi trong các em học sinh tình yêu thiên nhiên và ý thức bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, mà còn tạo nên sự kết nối giữa thế hệ trẻ với người dân địa phương. Khi các em trực tiếp tham gia dọn cảnh quan, trồng cây, cùng sinh hoạt và lắng nghe câu chuyện từ người dân, đó là quá trình hai chiều: học sinh hiểu hơn về văn hóa bản địa, còn bà con thấy được sự trân trọng và đồng hành của thế hệ trẻ đối với nếp sống quê hương. Chuyến đi vì vậy không chỉ là trải nghiệm của học sinh, mà còn góp phần bồi đắp thêm niềm tự hào và trách nhiệm cộng đồng trong việc giữ gìn cảnh quan, gìn giữ bản sắc”.

Giáo viên và các em học sinh thăm bếp người Mường và lắng nghe chủ nhà trò chuyện. (Ảnh: NGUYỄN SƠN)

Tiến sĩ Phạm Văn Ban, Phó Trưởng ban phụ trách Ban kế hoạch tổng hợp, Viện Khoa học Thuỷ lợi Việt Nam đánh giá: “Những mô hình thí điểm được triển khai trong Chương trình xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021-2025 đã cung cấp nhiều bài học thực tiễn trong quản lý, xây dựng nông thôn, từ bảo tồn cảnh quan truyền thống đến thu gom, xử lý nước thải và rác thải theo hướng kinh tế xanh- kinh tế tuần hoàn. Viện đã ban hành Sổ tay hướng dẫn kỹ thuật để địa phương dễ dàng áp dụng”.

Nhờ sự tham gia chủ động của cộng đồng và sự đồng hành của các đơn vị hỗ trợ, xóm Mỗ đã đạt được những kết quả đáng ghi nhận. Bà Bùi Yến Minh, Phó trưởng phòng Văn hóa-Xã hội xã Thung Nai, tỉnh Phú Thọ cho biết: “Công tác tuyên truyền đã giúp bà con nhận thức rõ làm du lịch cộng đồng vừa góp phần phát triển kinh tế địa phương, vừa gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc. Đặc biệt, việc bảo tồn cảnh quan và môi trường sinh thái là yếu tố then chốt, bởi chính những giá trị nguyên sơ, hài hòa ấy đã thu hút du khách đến trải nghiệm và trân trọng nét đẹp của xóm làng”.

Toàn xóm Mỗ hiện có hơn 30 hộ đủ điều kiện đón khách, trong đó 14 hộ kinh doanh homestay. Xóm đã thành lập Hợp tác xã phát triển du lịch cộng đồng, xây dựng quy chế hoạt động, quy định bảo tồn cụ thể. Các hộ tham gia phát triển du lịch cộng đồng cam kết giữ gìn cảnh quan và kiến trúc truyền thống, không xây dựng nhà kiên cố làm phá vỡ không gian chung, ưu tiên bảo tồn hệ thống nhà sàn cổ. Bên cạnh đó, địa phương cũng lồng ghép nội dung bảo tồn cảnh quan, bản sắc văn hóa vào tiêu chí bình xét “Gia đình văn hóa”, “Tổ dân cư văn hóa” hằng năm, tạo sự đồng thuận để tất cả nhân dân cùng tham gia thực hiện.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, việc duy trì mô hình trong dài hạn vẫn còn nhiều thách thức do nhận thức chưa đồng đều, nguồn lực hạn chế và thiếu vốn đầu tư hạ tầng. Bà Bùi Yến Minh chia sẻ: “Địa phương mong tiếp tục nhận được sự quan tâm, hỗ trợ của Ủy ban nhân dân tỉnh Phú Thọ và các sở, ban, ngành trong việc hoàn thiện quy hoạch phát triển du lịch; tổ chức các lớp tập huấn, bồi dưỡng nghiệp vụ, kỹ năng đón tiếp khách, đặc biệt là hướng dẫn viên tại điểm. Đồng thời, đề nghị bổ sung nguồn lực về cơ sở vật chất, hạ tầng kỹ thuật; đẩy mạnh công tác tuyên truyền, quảng bá hình ảnh địa phương và tăng cường phối hợp với doanh nghiệp, đơn vị liên quan nhằm khắc phục hạn chế về nhân lực, tài lực và vật lực”.

Du khách quốc tế ấn tượng với sự yên tĩnh, thơ mộng của xóm Mỗ. (Ảnh: CHÍ TRUNG)

Có thể thấy, mô hình “thôn, xóm sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn” tại xóm Mỗ xã Thung Nai đã chứng minh: khi cộng đồng trở thành chủ thể, có sự đồng hành của các nhà khoa học thì việc xây dựng môi trường sống chất lượng sẽ trở thành nền tảng tạo sinh kế mới, nâng cao thu nhập và góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa. Đó cũng chính là con đường phát triển du lịch bền vững-hài hòa giữa con người, văn hóa và thiên nhiên.

Theo Quang Huy - Nguyễn Sơn/nhandan.vn