Tổn thương của cộng đồng dân cư ven biển Bắc Bộ dưới tác động của nước biển dâng do biến đổi khí hậu

Xác định tổn thương của các đối tượng chịu tác động của biến đổi khí hậu và nước biển dâng là nhiệm vụ quan trọng để xây dựng các chương trình ứng phó cho từng vùng. Mặc dù vậy, trong từng điều kiện cụ thể có thể có nhiều quan điểm khác nhau liên quan đến việc xác lập các chỉ tiêu và phương pháp tính toán. Trong bài báo này, nhóm tác giả giới thiệu các phương pháp và kết quả xác định tổn thương của cộng đồng dân cư ven biển đồng bằng Bắc Bộ tương ứng với kịch bản nước biển dâng trung bình (B2)

I. ĐẶT VẤN ĐỀ

Biến đổi khí hậu (BĐKH) là một trong những thách thức đối với nhân loại trong thế kỷ 21. BĐKH sẽ tác động rất lớn đến tự nhiên, kinh tế - xã hội và hệ thống hạ tầng cơ sở. Theo các tổ chức nghiên cứu ở trong và ngoài nước, Việt Nam được dự báo là một trong năm quốc gia chịu ảnh hưởng nghiêm trọng của BĐKH. Trong những năm qua, một trong những biểu hiện cụ thể của BĐKH là mực nước biển dâng (NBD) đã được ghi nhận. Ở nước ta, trung bình mỗi năm NBD cao từ 1,5÷2,0mm. Hiện tượng bất thường trên đây làm nảy sinh những lo ngại về quy mô tác động, khả năng kháng chịu và tổn thương của các đối tượng có liên quan theo cả không gian và thời gian. Như vậy, xác định mức độ tổn thương của các đối tượng gây ra bởi BĐKH trong tương lai là rất quan trọng, là cơ sở để chính quyền và các tổ chức hoạch định chính sách, xây dựng chiến lược phát triển kinh tế xã hội đối với mỗi khu vực, vùng miền. Trong bài báo này, nhóm tác giả giới thiệu phương pháp và kết quả nghiên cứu mức tổn thương của cộng đồng dân cư ven biển Bắc Bộ dưới tác động của NBD.

II. MỘT SỐ KHÁI NIỆM

Để tiện theo dõi, một số khái niệm được sử dụng trong bài báo như sau:

Nước biển dâng là sự dâng mực nước của đại dương trên toàn cầu, trong đó không bao gồm triều, nước dâng do bão. NBD tại một vị trí nào đó có thể cao hơn hoặc thấp hơn so với trung bình toàn cầu vì có sự khác nhau về nhiệt độ của đại dương và các yếu tố khác (IPCC, 2007c; Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2009).

Tác động của BĐKH và NBD đối với hệ thống tự nhiên và con người: Tùy thuộc vào mức độ xem xét thích ứng như thế nào, người ta có thể phân biệt giữa tác động tiềm năng và tác động lâu dài (IPCC, 2007c; UNEP, 2007):

+ Tác động tiềm năng: tất cả các tác động có thể xảy ra đối với một kịch bản biến đổi khí hậu mà chưa xem xét đến các giải pháp thích ứng.

+ Tác động lâu dài: tác động của biến đổi khí hậu tiếp tục xảy ra sau khi có giải pháp thích ứng.

Mức độ hứng chịu là bản chất và mức độ các tác động của hiện tượng biến đổi khí hậu cực đoan mà hệ thống (tự nhiên, kinh tế-xã hội-môi trường và hạ tầng cơ sở) phải hứng chịu (IPCC, 2007c).

Thích ứng cơ sở là sự điều chỉnh hiện thời hệ thống tự nhiên hoặc con người đang được áp dụng để phản ứng với thiên tai (IPCC, 2007c).

Độ nhạy cảm, theo IPCC, là mức độ hệ thống chịu tác động (trực tiếp hoặc gián tiếp) có lợi cũng như bất lợi bởi các tác nhân liên quan đến khí hậu.

Khả năng bị tổn thương do tác động của biến đổi khí hậu là mức độ mà một hệ thống (tự nhiên, xã hội, kinh tế) có thể bị tổn thương do biến đổi khí hậu, hoặc không có khả năng thích ứng với những tác động bất lợi của biến đổi khí hậu (IPCC, 2007c).

Theo IPCC (2007d), tính dễ bị tổn thương là hàm số của tính chất, cường độ và mức độ (phạm vi) của các biển đổi và dao động khí hậu mà hệ thống đó phải hứng chịu, độ nhạy cảm và khả năng thích ứng của hệ thống đó. IPCC đề nghị xác định chỉ số tổn thương do biến đổi khí hậu (CVI) bằng công thức:

CVI = F(mức độ hứng chịu, độ nhạy cảm, khả năng thích ứng)

III. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CứU

3.1 Nghiên cứu trên mô hình toán

3.2 Công nghệ GIS (kỹ thuật chồng ghép bản đồ)

3.3 Phương pháp xây dựng kịch bản tăng dân số

3.4 Phương pháp xác định chỉ số tổn thương

3.5 Phương pháp điều tra SARAR

3.6 Phương pháp điều tra theo phiếu câu hỏi

IV. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU

4.1 Xác định mức hứng chịu với NBD

4.2 Khả năng thích ứng của cộng đồng với NBD

4.3 Xác định độ nhạy cảm của cộng đồng với NBD

4.4 Chỉ số tổn thương tổng hợp của cộng đồng dân cư ven biển Bắc Bộ

V. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ

TÀI LIỆU THAM KHẢO

Chi tiết bài báo xem tại đây: Tổn thương của cộng đồng dân cư ven biển Bắc Bộ dưới tác động của nước biển dâng do biến đổi khí hậu

Tác giả: TS.Trần Văn Đạt, KS. Doãn Quang Huy, KS. Vũ Thị Mai Hiên
Viện Kinh tế và Quản lý Thủy lợi
Viện Khoa học Thủy lợi Việt Nam

TẠP CHÍ KH&CN THỦY LỢI