Tốt nhất là hoãn xây đập Sayabouri 10 năm

Giải pháp thích hợp nhất là hoãn lại 10 năm để Ủy hội sông Mekong, các tổ chức môi trường quốc tế và các nước liên quan tiếp tục nghiên cứu - TS Tô Văn Trường. 

Gần đây, trên các phương tiện thông tin đại chúng của các nước trong lưu vực sông Mekong, đặc biệt là ở Việt Nam có nhiều ý kiến phản đối việc xây dựng dự án thủy điện Sayabouri trên dòng chính sông Mekong thuộc Lào. Nước ta ở hạ lưu, mọi tác động vào việc khai thác sử dụng nguồn nước ở thượng nguồn sông Mekong đều ảnh hưởng đến sự phát triển kinh tế xã hội và môi trường của đồng bằng sông Cửu Long.

Để có ý kiến khách quan và khoa học, thuyết phục các bên liên quan cần có đầy đủ thông tin, số liệu, các luận chứng nghiên cứu một cách bài bản, thấu tình, đạt lý trong bài toán tổng thể quản lý lưu vực sông, đồng thời xem xét đến cả khía cạnh chính trị, kinh tế xã hội và bảo vệ môi trường của từng quốc gia.

Lào đánh đổi để có thủy điện Sayabouri

Một số thông số chính sơ bộ của dự án: Sayabouri là đập dâng có kích thước chiều dài 820 m, chiều cao 32,6 m; Cao độ đỉnh đập: 254 m, diện tích hồ chứa 49 km2, dung tích hữu ích 225 triệu m3. Tràn gồm 10 cửa kích thước 19 x 21 m, lưu lượng lũ tràn: 47.500 m3/s, công suất lắp máy: 1.285 MW. Công trình gồm âu tầu (2 cấp) và đường hỗ trợ cho cá đi. Cơ quan thực hiện nghiên cứu khả thi: TEAM (Thái Lan). Thời gian nghiên cứu khả thi: 30 tháng từ 4/5/2005. Nhà đầu tư:  SEAN và Ch.Karnchang, Thái Lan. Người mua điện chính là EGAT Thái Lan.

Tháng 9/2010, Lào gửi thông báo về dự án cho các nước thành viên trong Ủy hội sông Mekong (MRC). Ban Thư ký đã yêu cầu cung cấp các thông tin theo đúng quy định của Thủ tục thông báo, Tham vấn và thỏa thuận của MRC (Procedures for Notification, Prior Consultation and Agreement/PNPCA). Sau đó, Lào đã bổ sung thông tin, số liệu và MRC đã chính thức gửi tài liệu cho các quốc gia đầu tháng 10/2010. Hiện nay MRC đã lập Nhóm công tác và đang tiến hành tiến trình “tham vấn”. Theo quy định tại PNPCA, cần 6 tháng cho tiến trình này, và MRC dự kiến tháng 4/2011 sẽ hoàn tất tiến trình.

Về phía Lào rất muốn tiến hành xây dựng dự án thủy điện Sayabouri, đã ký thỏa thuận về giá điện với phía Thái Lan và sẽ tiếp tục ký các thỏa thuận tiếp theo. Xin lưu ý, khi đánh giá góp ý cần phân biệt rõ về mặt kỹ thuật Sayabouri là đập dâng không phải là hồ chứa thủy điện lớn, nên khi phê phán phải nói đúng bản chất của công trình mới có tính thuyết phục.

Một số ý kiến lập luận ở Lào, Thái Lan cho rằng các tác động xuyên biên giới mang tính vật lý, sinh học của dự án chủ yếu làm cản trở đường di cư của cá. Kinh nghiệm thực tế cho thấy rất ít cá đi qua các “fish ladder”, ảnh hưởng tới sự vận chuyển phù sa và chất dinh dưỡng, giao thông thủy.

Tuy nhiên, theo một số tổ chức môi trường nếu Sayabouri đi vào vận hành sẽ hủy hoại vĩnh viễn môi trường sống và hệ sinh thái của sông Mekong, đẩy 41 loài cá tới nguy cơ tuyệt chủng, ảnh hưởng lớn đến cuộc sống của hàng chục triệu người dân trong lưu vực.

Nhìn vào bản đồ, Sayabouri  thuộc vùng bắc Lào, phần hạ lưu vẫn còn nhiều nhập lưu ảnh hưởng nguồn nước tới Việt Nam cũng có mức độ nhưng ảnh hưởng về xâm nhập mặn chắc sẽ rất lớn.

Chúng tôi hiểu, mặc dù bản thân đập dâng Sayabouri tác động đến môi trường không lớn như hồ chứa thủy điện lại có Biển hồ điều tiết tự nhiên nhưng tác động tiềm tàng và tích lũy, nghiêm trọng là tạo ra tiền lệ cho việc xây dựng hàng loạt dự án thủy điện trên dòng chính sẽ gây ra các tác động môi trường to lớn cho các nước ở hạ lưu, nhất là Việt Nam. Hiện nay, còn thiếu nhiều thông tin chi tiết về kỹ thuật nên rất khó đánh giá một cách cụ thể.